Φέρμι, Ενρίκο

(Fermi, Ρώμη 1901 – Σικάγο 1954). Ιταλός φυσικός. Ανακάλυψε τη ραδιενέργεια, που παράγεται από τον βομβαρδισμό πυρήνων με νετρόνια, και επινόησε και κατασκεύασε την ομώνυμη στήλη του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα του κόσμου. Αφού τελείωσε τις σπουδές του με τον τίτλο του διδάκτορα της φυσικής στη Scuola Normale της Πίζας το 1922, κλήθηκε από τον Όρσο Μάριο Κορμπίνο το 1926 να καταλάβει την έδρα της θεωρητικής φυσικής του Ινστιτούτου Φυσικής της Ρώμης. Το 1929 έγινε μέλος της Ακαδημίας της Ιταλίας. Μια πρώτη σειρά ερευνών του αφορά θεωρητικά ζητήματα, ειδικά την επεξεργασία της στατιστικής (στατιστική Φ.), στην οποία υπακούουν ηλεκτρόνια, πρωτόνια, νετρόνια και άλλα σωμάτια, τα οποία για τον λόγο αυτό ονομάζονται φερμιόνια· η έρευνα αφορά επίσης τη διατύπωση της θεωρίας της ραδιενέργειας β. Στην περίοδο 1933-34 ανάγεται μια σειρά κλασικών και θεμελιωδών πειραματικών ερευνών που πραγματοποιήθηκαν από τον Φ. με τη συνεργασία των Αμάλντι, Σεγκρέ, Ραζέτι, Ποντεκόρβο και του χημικού Ντ’ Αγκοστίνι σχετικά με τη ραδιενέργεια που παράγεται με τον βομβαρδισμό πυρήνων με νετρόνια, με την επιβράδυνση των νετρονίων διαμέσου των πυρήνων του υδρογόνου (αρχικά εκείνων της παραφίνης και του κοινού ύδατος), καθώς και με τη δράση των βραδέων νετρονίων. Για τις θεμελιώδεις αυτές ανακαλύψεις του τιμήθηκε το 1938 με το βραβείο Νόμπελ της φυσικής. Όταν πήγε στη Στοκχόλμη για να το πάρει, προτίμησε να μην επιστρέψει στην Ιταλία για να αποφύγει τις φυλετικές διώξεις, που θα μπορούσαν να βλάψουν τη σύζυγό του, και εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, πρώτα ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια και κατόπιν (1946) στο Institute of Nuclear Studies (Iνστιτούτο Πυρηνικών Mελετών) του Πανεπιστημίου του Σικάγου, το οποίο σήμερα φέρει το όνομά του. Από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής του στις ΗΠΑ και έως το τέλος του B’ Παγκοσμίου πολέμου, το ενδιαφέρον του στράφηκε στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας με τρόπο που να είναι δυνατή η χρησιμοποίησή της. Η θέση σε λειτουργία, στις 2 Δεκεμβρίου 1942, του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα (στήλη Φ.) σήμανε την επιτυχία της δραστηριότητας αυτής. Μαζί με άλλους επιστήμονες, είχε τη γνώμη ότι θα έπρεπε να προλάβουν τη Γερμανία στην κατασκευή των ατομικών όπλων. Με την άποψη αυτή συγκατατέθηκε και ο ίδιος ο Αϊνστάιν τον Αύγουστο του 1939, γράφοντας την ιστορική επιστολή προς τον πρόεδρο Ρούσβελτ. Στην κατασκευή της ατομικής βόμβας ο Φ. βοήθησε ουσιαστικά, τόσο με την κατασκευή της στήλης, όσο και με τη δραστηριότητά του στα εργαστήρια του Λος Άλαμος. Την άνοιξη του 1945, με τη βεβαιότητα ότι η Γερμανία δεν μπορούσε να διαθέσει ατομικές βόμβες και ότι επίσης και οι Ιάπωνες δεν ήταν σε θέση να τις κατασκευάσουν, πολλοί φυσικοί αντιτάχθηκαν στη χρησιμοποίση του όπλου από τις ΗΠΑ. Την άμεση χρησιμοποίηση της βόμβας εναντίον των Ιαπώνων υποστήριξε αντίθετα την 1 Ιουνίου 1945 μια επιτροπή επιστημόνων, που αποτελούνταν από τον Φ., τον Άρθουρ Χόλι Κόμπτον, τον Έρνεστ Ορλάντο Λόρενς και τον Ρόμπερτ Oπενχάιμερ. Στη συνέχεια, ο Φ. δεν έλαβε μέρος στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου, επειδή αφοσιώθηκε τα τελευταία χρόνια σε έρευνες μεγάλης σπουδαιότητας, όπως για τη συμβολή και διάθλαση των νετρονίων, για την κοσμική ακτινοβολία (για την προέλευση της οποίας εξέθεσε μια συμπληρωματική θεωρία) και για τα μεσόνια, επιτυγχάνοντας σημαντικά αποτελέσματα. Ο Φ. υπήρξε σπανιότατη περίπτωση στην ιστορία της σύγχρονης φυσικής, επιστήμονα μέγιστης αξίας στο πεδίο τόσο της πειραματικής, όσο και της θεωρητικής φυσικής. Υπήρξε ακόμα δάσκαλος και εκλαϊκευτής και ήξερε να συγκεντρώνει γύρω του ικανούς μαθητές και συνεργάτες. Εκτός από τα ειδικά συγγράμματα, άφησε διδακτικά και εκλαϊκευτικά έργα όπως: Εισαγωγή στην ατομική φυσική (1928), Μόρια και κρύσταλλα (1934) μέρος της μεγάλης πραγματείας περί φυσικής του CNR, Θερμοδυναμική (1937) κ.ά. Ο Ενρίκο Φέρμι στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπου δίδαξε μετά την εγκατάστασή του στις ΗΠΑ.